İlçenin tarihi; İlin genel tarihine uygun bir karakter taşımakla birlikte
coğrafi olarak dağlık bir alanda yer alması ve ulaşım zorlukları nedeniyle bazı
farklılıklar gösterir.
Bazı kaynaklara göre M.Ö.VI.Yüzyılın ilk yarısında
yaşayan Selevkos Kralı Arsemes, Fırat üzerinde aşağı ARSEMİA adlı bir kent
kurmuştur. Bu kent Gerger Kalesi olarak halen bulunmaktadır. Aşağı ARSEMİA
KOMMAGENE krallı, zamanında kışlık kent olarak kullanılırdı.
Bu bölge daha sonra Doğu ROMA (Bizans) İmparatorluğunun eline geçmiştir. Bu tarihlerde,
halkın geneli Hristiyanlık dininin Gregoryan Mezhebine bağlı olup, Hicri 135
yılında Abbesi halifelerinden Ebu Cafer-el Mansur’un Adıyaman, Kahta ve Samsatla
birlikte burayı da fethettiğini görmekteyiz.
Bölge bu tarihten sonra
İslamlaşmaya başlamıştır. Daha sonra Gerger ve çevresi Abbasilerin
zayıflamasıyla HAMDANİLER’in sonra tekrar Bizansın eline geçmiştir. Selçuklular
zamanında Gümüştekin 1066 yılında Hısn-ı Mansur’u ele geçirmiş fakat iç
karışıklıklardan dolayı geri çekilmiştir.
Selçukluların bölgedeki
hakimiyeti 1071 yılında Büyük Selçuklu İmparatoru ALPARSLAN’ın Bizans İmparatoru
Romanos Diognes (Romen Diyojen)’i Malazgirt’te uğrattığı büyük yenilgiden sonra
kesinleşmiştir.
Bölge, Selçukların yıkılmasından sonra Artukoğullarının
eline, onlardan sonra da I. Haçlı Seferi münasebetiyle Haçlıların eline
geçmiştir. Zengiler, Artuklular,Frank Kontluğu,Eyyubiler ve daha sonra da
Anadolu Selçukluların eline geçmiştir. Baba İshak isyanı nedeniyle Türkiye
Selçuklularının zor duruma düşmesini fırsat bilen Moğolların saldırıya
geçmesiyle bu bölge de Moğol istilasına maruz kalıp Moğolların eline
geçer.
Bu bölgenin daha sonra Memlukluların onlardan sonra da
Timurluların eline geçtiğini görmekteyiz. Timurluların çekilmesinden sonra
yörenin DULKADİROĞLULARI’nın eline geçtiğini ve uzun süre onların elinde
olduğunu görüyoruz. 1515 Turnadağ savaşıyla yöre Osmanlıların eline
geçmiştir.
Adıyaman İli ve İlçelerinin sonraki tarihi süreç içerisinde
durumu şöyledir; Adıyaman, 1849 yılında sancak haline getirilen Diyarbakır’a
bağlanmıştır. 1859 yılında Malatya Sancak olunca Gerger, Malatya’ya
bağlanmıştır.
Cumhuriyet dönemine Malatya-Pütürge İlçesine bağlı köy
olarak giren Gerger 1 Aralık 1954 yılında İl olan Adıyaman’a bağlanmıştır. İlçe
merkezi 1954-1957 yılları arasında halen köy tüzel kişiliğine sahip Güngörmüş
köyünde bulunuyorken. 25.06.1957 tarih ve 9642 sayılı Resmi Gazetede
yayınlanarak 7022 Sayılı Kanunun uygulamasıyla 10 Şubat 1958 yılında İlçe
merkezi Budaklı köyü ALDUŞ mezrasına (şimdiki Gerger İlçesi) nakil
edilmiştir.
Adıyaman’ın kuzeydoğusunda yer alan Gerger’ in yüzölçümü 702
Km.dir. Kuzeyinde Malatya’ nın Pötürge ilçesi; doğusunda Diyarbakır’ ın Çüngüş
ve Çermik ilçesi ve Şanlıurfa’ nın Siverek ilçesi; güneyinde Kahta; batısında
Sincik İlçeleri ile sınırdır. İlçenin doğu ve güney sınırını Fırat Nehri
üzerinde yapılan Atatürk Baraj Gölü çizmektedir.
Deniz seviyesinden
yüksekliği 770 M.dir. İlçe, tümüyle dağlık bir bölgede kurulmuştur.En yüksek
noktası Kımıl Dağı 2250 M. Yüksekliğindedir. Kürdek, Hacı Bazı ve Kımıl önemli
dağlarıdır. Çet, Kürdek, Ovacık, Kımıl Dağı ve Beyaz Çeşme yaylaları ilçe
sınırlarındadır. Ayrıca Güngörmüş ve Gürgenli Köyleri’ nin arasında Kara Göl
isminde bir göl bulunmaktadır.
Gerger ilçesinde bulunan yaylalar Çet,
Kürdek, Ovacık, Kımıl Dağı ve Beyaz Çeşme yaylalarıdır. İlçenin 5 km. uzağında
Eskikent Köyü'nün kuzeyinde Murfan mağaraları da bulunmaktadır.
Gerger
ilçesi; il merkezine 105 km. uzaklıkta ve ulaşım karayolu ile yapılmaktadır.
Karayolu ağı ise; Adıyaman, Kahta, Narince, Gerger ve Gölyurt’ a kadar
gitmektedir. Yol asfalttır. Gölyurt karayolu’ nun 18 Km. ‘si
stabilizelidir.
İlçe sınırlarında bulunan önemli akarsular, başta Fırat
nehri olmak üzere Demirtaş Çayı ile Çifthisar Çayıdır.
İklimi; kışları
soğuk, yazları sıcak ve kuraktır. Bu özellikleri ile Akdeniz iklimi ve kara
iklimine sahiptir.
Gerger Kalesi
Gerger İlçesinin Oymaklı
köyündeki kale, Roma döneminde inşa edilmiş, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde
surlar, kale kapıları ve tonozlu yapı grupları eklenerek kullanılmıştır.
Kalıntılarının büyük bölümü günümüzdede ayaktadır.
Fırat Nehri’nin batı
yakasında yer alan Gerger kalesi, M.Ö. 2. yüzyılda Kommageneliler’in atası olan
Arsemes tarafından kurulmuştur. Kale, Kommagene Krallığı’nın doğu sınırını
oluşturmakta olup Fırat nehri üzerindeki geçişlerin kontrol noktası
durumundadır. Sarp kayalar üzerine, Aşağı Kale ve Yukarı Kale olmak üzere iki
bölümde inşa edilen Gerger Kalesi, Kommageneliler’in ilk idare merkezi durumunda
olup, aynı zamanda kutsal bir tapınak görevini de üstlenmiştir.
Üç
girişi bulunan Yukarı Kale'nin 1. kapısı yanında kayalardan oyulmuş merdivenler,
koridorlar ve mezarlar bulunur. 3. kapı çevresinde Kral Samos ve torunu I.
Antiochus tarafindan yazdırılan altı kitâbe bulunmaktadır. Kalenin üst
kısımlarında yapı temelleri, burçlar; alt kısımlarında su sarnıçları ve evlere
ait kalıntılar bulunmaktadır. Aşağı kalede Orta Çag'a ait İslam yapı temelleri
olduğu bilinmekle birlikte, kalıntıları iyi durumda değildir. Yine kayalardan
oyulmuş merdiven ve koridorlar, su sarnıçlarına ait kalıntılar bu bölümde de
bulunmaktadır. Aşağı Kale'nin batı surlarına dışarıdan bakıldığında kayalara
oyulmuş Kral Samos'a ait bir rölyef görülmektedir. Dört metre yüksekliğindeki
rölyefte Kral Samos tören giysileri üzerinde silahlarla kuşanmış ve sağ elini
ileri doğru uzatmış olarak ayakta tasvir edilmiştir.
